Beran Krš – Berane

Arheološki lokalitet, Beran-Krš je elipsoidno uzvišenje koje se nalazi na krajnjoj sjeveroistočnoj tački beranske kotline u središtu Beransela. Na zapadnom dijelu brežuljka, na manjem potkovičastom sedlu, iznad kojeg se uzdiže kupasta stijena otkriveno je neolitsko naselje koje zauzima površinu od oko 350 kvadratnih metara. Na ovom lokalitetu arheološka istraživanja su obavljena 1961. i 1976. godine. U moćnom kulturnom sloju, koji je na pojedinim mjestima debeo i preko 4 m, izdvoje na su dva stratuma sa sedam stambenih horizonata. Bogat arheološki materijal a naročito keramički ukazuje da je kultura Beran-krša srodna sa mlađeneolitskim kulturama Podunavlja, odnosno sa poznatom Vinčanskom kulturom. U materijalu otkrivenom na ovom lokalitetu evidentni su i jaki uticaji pristigli sa Primorja što neolitu Polimlja daje posebno obeležje. Osnovni vid egzistencije je zemljoradnja o čemu govori mnoštvo nađenih žrvnjeva i figurina boginje plodnosti odnosno Majku Zemlju. Na osnovu otkrivenih ostataka građevinske djelatnosti možemo reći da su stanovnici ovog naselja živjeli u nadzemnim kolibama sagrađenim od gusto zbijenih, uspravno pobodenih, oblica oblijepljenih sa unutrašnje strane debelim slojem gline. Kolibe su bile pravougaone, širine 3 i 4 metra i dužine između 5 i 6 metara. Unutar koliba otkriveni su ostaci ovalnih glinenih peći. Na ovom lokalitetu bilo je 7,8 koliba ovog tipa.

Život u naselju odvijao se između 4.500 i 3000 godine p.n.e.

Kupilište – Berane

U selu Budimlji kod Berana, na lokalitetu Kupilište i Patrikana, neposredno uz desnu obalu rijeke Brnjice, nalaze se ostaci Ville rustike. Na imanjima Babović Vuka, Kastratović Milovana i Mija Mihalovića, nalaze se ostaci ovog objekta čiji se zidovi naziru. Tokom 1987.i 1988. godine, Polimski muzej u Beranama i Centar za arheološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu sproveo je Sistematska sondažna istraživanja na površibi od oko 400 kvadratih metara. Sonde su otvorene na imanju Babović Vuka i otkriveni su djelovi termi koje su se nalazile u sklopu kompleksa Ville rustike iz IV vijeka. Ovim sondama otkriveni su ostaci bazena, prostorije sa hipokaustom, i niz prostorija pokrivenim hidrauličnim(vodonepropusnim ) malterom. Pored fragmenata keramike, staklenih posuda i koštaih igala, nađeno je i nekoliko konstantinovih novčića. Po izvršenom fotografisanju i tehničkom snimannju otkriveni objekti su ponovo zatrpani.

Lužac – Berane

U selu Lušcu, koje se nalazi na zapadnoj strani beranske kotline, na lokalitetu Kamenjače otkrivena su dva antička groba. Sa ovog lokaliteta u Polimskom muzeju u Beranama postoji jedan fragmentovani Nadgrobni spomenik. Kopajući septičku jamu Mida Pajković je djelimično oštetio jedni zidanu rimsku grobnicu.Intervenciom Polimskog muzeja grobnica je sistematski istražena a u sondi otvorenoj u neposrednoj blizini nađena je i jedna urna sa spaljennim kostima pokojnika i grobnim prilozima u njoj.

Treba napomenuti da se vjerovatno radi o južnoj nekropoli antičkog naselja koje se nalazi nekoliko stotina metara sjevernije a čiji se ostaci pružaju do manastira Đurđevih Stupovia. Dio ovog naselja 1953-54. godine istraživao je A.Mišura i Lj.Dašić. Materijal sa ovih istraživanja nalazi se u Polimskom muzeju u Beranama.

Grob inhumiranih pokojnika je rađen  od neobrađenog i pritesanog kamena i fragmenata opeka i imbreksa spojenih malterom. Grobnica je sazidana od 8 redova kamena do visine od 1 metra. Dimenzije grobne konstrukcije: dužina 1,95   širina 1,2 metra, orijentacija istok – zapad. Konstrukcija je bila pokrivena imbreksima ali je uništena kasnijom sukcesivnom sahranom. Naime, prvi pokojnik je sahranjen na dnu konstrukcije koja je 1,9 metara dubine u odnosu na površinski teren. Kasnija sahrana pokojnika izvršena je na dubini od oko 1,2 metra  tako da su ostaci starijeg pokojnika ostali neporemećeni. Pored oba pokojnika nađeni su prilozi.

Starija sahrana izvršena je na šljunkovitoj podlozi a pokojnik je sahranjen u opruženom stavu sa rukama položenim u predjelu stomaka. Na pokojniku, pored desne ključne kosti nađen je jedan bronzani novčić, pored nadlaktice jedna staklena čaša, Na pregibu lakta sa unutrašnje strane jedna staklena flašica, a na lijevoj ruci jedan srebrni prsten. Ostaci mlađeg ukopa su devastirani ali nam je vlasnik imanja dao jednu pojasnu kopču, dva gvozdena dlijeta i jedan kameni brus.

Grob sa kremiranim ostacma pokojnika otkriven je na oko 3 metra yapadno od grobne konstrukcije sa inhumiranim pokojnicima. Grobna jama pre;nika 55 i dubine 35 cm. Nađena je na 0,6 metara dubine. Jama je ispunjena uglenisanim drvetom sa lomače i farom a u njoj je nađena keramička urna sa spaljenim kostima pokojnika. U urni su nađeni i grobni prilozi: Bikonični pehar, gvozdena grivna i jedna gvozdena igla.

U neposrednoj blizini nađen je i nadgrobni spomenik od bijelog krečnjaka,visine 1,8 m, širine 0,55 i dbljine 0,25 m. Gore kalkan sa akroterijama i rozetom u sredini. Ispod kalkana edikula sa tri poprsja, dva velika na krajevima i manja u seredini. Natpisno polje u jednostavnom okviru ukrašeno lozom i bršljanovim lišćem. Dolje šiljak za učvršćivanje u drugu ploču.

Lisijevo polje – Berane

Na ovom lokalitetu devastiran je jedan kneževski grob koji se nalazio na imanj porodice Županac. Dvije humke sistematski je istražio dr Čedomir Marković, koje pripadaju Halštatu. Dvije devastirane i jedna opredijeljena u pozno bronzano doba sistematski je istražio Polimski muzej pod rukovotstvom arheologa Predraga Lutovca.

Na lokaalitetu Lisijevo polje koje se nalazi  na rječnoj terasi na prilazu sel D.Ržanici nalazila se velika nekropola pod humkama, koja je uništena pri širenju obradivih površina SR zadruga. Sa ovog lokaliteta sistematski su istražene četiri humke od kojih jedna pripada razvijenom bronzanom dobu, a tri gvozdenom.

Lužac – Berane

Prilikom izgradnje grobnice na lokalitetu Miljac – Seocko groblje, oštećen je centralni grob ali je preostali dio humke sistematski istražen.

Kompletan materijal se nalazi u Polimskom muzeju u Beranama.

Na seockom groblju u selu Lušcu kod Berana nalazila se jedna humka koja devastirana i djelimično sistematski istražena. Kopanjem rake za izgradnju grobnice oštećen je centralni grob iz kojeg potiču dva umba koplja i fibule a preostali dio je sistematski istražen.

Kremenštice

Na prostoru lokaliteta, poslije arheoloških istraživanja sagrađena su tri objekta na približnoj periferiji lokaliteta. Centralni prostor je i dalje pod livadom i očuvan.

Sojeničarsko naselje neolitskog perioda. Lokalitet je istraživan 1976 i 1977. godine od strane  D. Srejovića i Č. Markovića.

Rudeš – Berane

Pri izgradnji Fabrike Celuloze i papira, uništena je nekropola pod humkama, a sakupljeni materijal se nalazi u Polimskom muzeju u Beranama.

Na ušću Budimske rijeke u Lim na uzdignutoj limskoj terasi nalazila se velika nkopola pod humkama. Izgradnjom Fabrike celuloze i papira ova nekropola je uništea a dip pokretnog inventar dospio je u Polimski muzej. Radi se o nekropoli s kraja bronzanog i početka gvozdenog doba. Na ovom potezu nađen je i jedan grob konja sahranjenog u kamenu konstrukciju koji pripada seobi naroda.

Donje Luge – Berane

Prilikom izgradnje porodične kuće,  je ukopao temelje na obodu najvisočije rječne terase, neposredni iznad seockog groblja. Tom prilikom oštećena je grobna konstrukcija rađena od nasatično postavljenih ploča miluta. Dno groba je bilo prekriveno prebranim sitnim oblutcima dok je konstrukcija prekrivena sa dvije masivne milutne ploče. Sudeći po dimenzijama groba pokojnik je bio sahranjen u opruženom stavu a u grobu su nađena dva fragmentovana keramička suda:

• bikonična zdjela sa visokim cilindričnim vratom elipsoidnog recipijenta i sa dvije trakaste drške koje ne prelaze visinu oboda.
• Manja konična šolja sa malom trakastom drškom koja polazi neposredno ispod oboda

Oba keramička suda su konzervirana i rekonstruisana, nalaze se u postavci Polimskog muzeja.

Donje Luge se nalazi na istočnoj periferiji Berana na najvišoj limskoj terasi. Na obodu ovog rječnog sedimenta, po pričanju mještana, nalazio se niz praistorijskih humki. U polimski muzej u Beranama dospio je nalaz bronzanog mača, nađen u Limu u odbačenoj zemlji pri gradnji gradske streljane. Na istom potezu devastiran je i jedan grob rađen od nasatično postavljenih ploča miuta a koji e sudeći po sloju oblutaka bio u sastvu devastirane humke.