Do sada su sprovedene dvije faze arheoloških istraživanja na ovom lokalitetu, koje će u daljem tekstu biti detaljno opisane.

Prva faza (10.03.2019. – 10.04. 2019.)

U prvoj fazi stručni tim od pet članova i 15 radnika na ručnom iskopu zemlje, obavio je sve pripremne radove i realizovao dio arheoloških i konzervatorskih istraživanja.

1. Pripremnim radovima obezbijeđeni su svi, zakonom propisani uslovi, za realizaciju odobrenog projekta, a obuhvatili su:

• Probijanje i nasipanje puta od sela D. Ržanice do samog lokaliteta
• Plansku sječu visokog i sitnog rastinja na širem prostoru i na predmetnoj lokaciji
• Izgradnja pomoćnog objekta za smještaj opreme i građevinskog materijala
• Postavljanje cerada nad centralnim dijelom lokaliteta, radi sprovođenja radova u lošim vremenskim uslovima
• Vađenje hrastovih panjeva sa prostora istraživanja (ručno i mašinski)

1. Poslije uklanjanja rastinja započeta su i prva istraživanja. Prije istraživanja izvršeno je geodetsko snimanje terena, a postavljena je i kvadratna mreža u koordinantnom sistemu orijentisanom prema stranama svijeta. Hipotenuza je orijentisana pravcem zapad – istok, dok je kateta orijentisana pravcem sjever – jug. Kvadrati su dimenzija 4,00 x 4,00 metra, a od nulte tačke ka istoku obilježeni su velikim latiničnim slovima, dok su od nulte tačke ka jugu obilježeni rimskim brojevima. Od nulte tačke ka zapadu kvadrati su obilježeni malim latiničnim slovima, dok su od nulte tačke ka sjeveru obilježeni arapskim brojevima. Nulta tačka ovog koordinantnog sistema kvadrata postavljena je na spoljašnjem, jugozapadnom uglu crkve. Naravno, prva istraživanja su izvršena na crkvi koja se nalazi na najvisočijem platou ovog utvrđenog grada. Otvoreni su arhitektonski ostaci nekadašnjih zidova crkve. Konstatovano je da je crkva spoljašnjih dimenzija 11,90 x 6,90 metara. Na istočnoj strani nalazi se široka polukružna apsida, dok se na zapadnoj strani nalazio glavni ulaz širine 1,20 metara. Pored zapadnih vrata crkva je imala sjeverna i južna vrata širine od oko 1,00 metar. Zidovi crkve, široki 0,60 m, rađeni su sa dva lica, od dosta lošeg i nepravilnog kamena, slaganog u približno horizontalne redove spojene krečnim malterom sa krupnijim rječnim agregatom. Na osnovu blokova sige nađenih sa spoljašnje strane crkve, može se pretpostaviti da su postojali prozori na bočnim stranama crkve, na prostoru od zapadnog zida do bočnih vrata crkve. U momentu kada crkva svojim kapacitetima nije mogla da zadovolji potrebe stanovništva, sa njene sjeverne strane prizidan je aneks ili paraklis, širok 4,10 , a dug 13,70 metara. Tačnije, duži je na zapadnoj strani od prvobitne bazilike za 1,80 metara. Na istočnoj strani ovaj aneks ili, možemo reći  sjeverni brod bazilike, završavao se malom polukružnom apsidom. U ovaj prizidani aneks ulazilo se na sjeverna vrata koja se nalaze u naosu prvobitne bazilike. Nalaz ovog prizidanog aneksa predstavlja nešto novo i neočekivano na ovom lokalitetu.

Novinu u dosadašnjim istraživanjima predstavlja zid otkriven na 3,95 m. od južnog zida bazilike, koji se od polukružne kule pruža ka istoku i paralelan je sa bedemskim zidom koji se nalazi na južnoj strani. Ovaj objekat je vjerovatno predstavljao magacinski prostor, jer smo u rušenja (ugljenisane grede i zapečena zemlja) našli ugljenisanu pšenicu i zrnevlje graška.

Što se tiče bedemskih zidova, možemo reći da smo otkopali polukružnu kulu koja se nalazi na jugozapadnom uglu utvrđenja i spoljašnja platna dva bedemska zida koji se od polukružne kule zrakasto pružaju ka istoku.

Neobično za ovakva utvrđenja i uporišta predstavlja veliki broj pokretnih arheoloških nalaza. Pored mnoštva gozdenih predmeta i alatki, izdvajamo:

Ukrasni djelovi  zlatne romejske  pojasne garniture, tzv. Martynovka, sa kraja VI i početka VII  vijeka

Bronzana  pločica i narukvica  koje se mogu datovati u VI vijek

Bronzana kopča iz dva dijela i gvozdena strelica tipa lasting repa sa početka VI vijeka

Vrh trobridne strelice koji pripada VI vijeku  i neočekivani nalaz srebrnog novčića kolonije Dirahion, vladara  Maxatesa, kovan poslije 229. godine p.n.e.

Privezak srebrne naušnice, romejskog porijekla, koja se datuje u srednji vijek i fibula u obliku ptice, koja pripada VI vijeku naše ere

Bronzana kopča romejskog tipa koja pripada prvoj polovini VI vijeka  i gvozdeni razvodnik  za konjsku ormu mogao bi pripadati VI vijeku

Na osnovu ovih nalaza i fragmenata keramičkih posuda možemo preliminarno dati stratigrafiju ovog gradinskog naselja:

4. Tumbarice su, kao prirodni refugijum, naseljene još u neolitu, negdje oko 4.500 godine prije nove ere. Nađeni keramički material, kameni žrvnjevi i jedan keramički teg za mrežu, pripadaju vinčanskoj kulturnoj grupi.
5. Za sada samo na osnovu pronađenog srebrnog novca, kolonije Dirahuijona, možemo pretpostaviti da na Tumbaricama postoji sloj koji pripada poznom gvozdenom dobu ili ilirsko-grčkom periodu.

• Periodu pozne antike i ranovizantijskom periodu pripadaju gotovo svi navedeni nalazi i arhitektonski ostaci, pa sa pravom možemo reći da je Tumba-Grad podignut u 5. vijeku naše ere i da traje sve do polovine 7. vijeka, kada je uništen najezdom Avara, Slovena i drugih germanskih plemena.

Druga faza (10.04.2019. – 10.05. 2019.)

U drugoj fazi arheoloških istraživanja nastavljeni su radovi na najvisočijem platou grada. Na prostoru južno od ranohrišćanske crkve uklanja se sloj građevinskog šuta, prosječne debljine 1,20 metara. Šut se uklanja do nivoa mrke zemlje, sa velikom koncentracijom ugljenisanog drveta, koja predstavlja nivo devastacije i uništenja ovog urbanog centra. Uglavnom svi dosadašnji nalazi potiču iz ovog sloja i pripadaju VI i VII vijeku naše ere. Prateći zid koji se od ulaza u potkovičastu  kulu pruža ka istoku, otkriveni su ostaci jednog kvadratnog objekta koji je sagrađen na prostoru između bazilike i gornjeg ulaza u utvrđenje. Svojom južnom stranom ovaj objekat sa gornjim bedemskim zidom formira hodnik, širine 1,75 m, koji omogućava nesmetano kretanje od gornjeg ulaza do potkovičaste kule. Objekat je dimenzija 6,30 x 7,00 metara i paralelan je sa južnim bedemskim zidom. Rađen je od lomljenog i pritesanog  kamena slaganog u približno horizontalne redove spojene krečnim malterom. Širina zida 0,60 m. Ulaz u ovaj objekat je širok 1,30 metara, nalazi se na jugozapadnom uglu objekta, tačnije na zapadnom zidu, gotovo na spoju sa južnim zidom. U ovoj fazi očišćena su i kruništa gornjeg bedemskog zida. Na 16,00 metara od potkovičaste kule ka istoku otkriven je ulaz u bedemskom zidu, širok 1,30 metara. Ulaz je formiran u masi bedema i visočiji je od gazećeg sloja između dva bedema za oko 0,90 metara. Ova visinska razlika premošćena je formiranjem tri stepenika rađena od većih blokova neobrađenog kamena slaganog u sloju žute glinoidne zemlje. Stepenište je široko 1,50 metara, upravno je na ulaz u utvrđenje, ali se jedan stepenasti plato spušta duž pravuugaone kule, ka ulazu koji se nalazi na donjem bedemskom zidu. Vrata su otvorena neposredno uz zapadni  zid velike pravougaone kule koja se ka istoku pruža u dužini od 9,60 metara. Unutrašnji bedemski zid je rađen od kvadratno priklesanog kamena, slaganog u pravilne horizontalne redove spojene krečnim malterom sa krupnijim rječnim agregatom. Unutrašnji bedem je širok 1,40 metara, u visinu je sačuvan od 0,70 metara na spoju sa potkovičastom kulom, do 2,00 metra na zapadnoj strani i na  pravougaonoj kuli.

Na prostoru između dva bedemska zida uklanja se sloj građevinskog šuta, do nivoa nekadašnjeg  gazećeg sloja. Uz spoljašnja platna bedemskih zidova ova naslaga šuta je dubine 1,50 do 2,00 metra. Debljina građevinskog šuta opada udaljavanjem od spoljašnjeg platna bedema. Sav građevinski šut na južnoj strani, nastao rušenjem bedemskih zidova uklanja se i odvozi na deponiju koja se nalazi u D. Ržanici. Prilikom istraživanja izdvajaju se zdravi blokovi za kasnije  sprovođenje konzervatorskih mjera na otkrivenim bedemskim  zidovima, ali je to u suštini zanemarljiva količina.

Prilikom sprovedenih arheoloških istraživanja pronađeno je mnoštvo pokretnog arheološkog materijala. Najveći broj nalaza čine trobridni vrhovi strijela, manji i veći gvozdeni noževi i nekoliko namjenskih, kujundžijskih alata i mnoštvo gvozdenih klinova i klanfi različitih dimenzija. Posebnu grupu čine luksuzniji nalazi novca, pršćenja, fibula i pojasnih kopči koje jasno opredjeljuju vrijeme podizanja trajanja i rušenja ovog  značajnog urbanog centra.

Imajući u vidu rezultate dosadašnjih istraživanja, nešto ranije,  otpočeli smo  sa pripremama i  sprovođenjem konzervatorskih mjera na arhitektonskim ostacima ranohrišćanske crkve i njenog južnog paraklisa. Naime, projektom nijesu obuhvaćeni radovi na paraklisu, kvadratnom objektu koji je otkriven na jugoistočnoj strani platoa, kao i na zidu koji se pruža od ulaza u potkovičastu kulu ka istoku. Novootkrivenih zidova, koje treba konzervirati, ima oko 40,00 dužinskih metara, što zahtijeva i duže vrijeme sprovođenja konzervatorskih mjera. Sprovođenje ovih mjera podrazumijeva i prenos svog građevinskog  materijala na najvisočiji dio grada. Prije svega treba prenijeti cement, kreč, sitnu kamenu rizlu i obezbijediti vodu.  Smatrali smo da je najpogodniji period za prenos ovog materijala vrijeme sprovođenja arheoloških istraživanja, kada je prisutan i najveći broj radnika. U ovom periodu iznešeno je 10 m³ rječnog pijeska, 3 tone cementa i 1 tona kreča. Obezbijeđeni su i rezervoari za vodu, tako da je obezbijeđeno 2.500 litara vode.