Arheologija

RADMANSKA KLISURA TORINE

Na  nadmorskoj visini od 1.200 metara, na sjevernom obodu petnjičkog regiona, mala i brza Radmanska rijeka, tekući kroz vjekove, prosjekla je uzan kanjon kroz Ravništa, između brda Džilita i Stubice na zapadnoj i Stolova i Klinca na istočnoj strani. Iz kanjona, rijeka se strmo obrušava ka selu Radmance a potom plodnom ravni teče ka Petnjici gdje se, ispod škole, uliva u rijeku Popču. Bogastvo vode i prirodno okruženje uslovili su da ova oblast bude nastanjena još u praistoriji.

Mnoštvo slučajnih nalaza iz ovog kanjona, koji se čuvaju u Polimskom muzeju u Beranama, bili su povod da se  80-tih godina XX vijeka organizuje i sprovede rekognosciranje terena i evidentiraju potencijalni arheološki lokaliteti. U atraktivnoj i uzanoj Radmanskoj klisuri, dugoj oko 700 metara, ubicirano je nekoliko pećinskih otvora i okapina u kojim je nađen praistorijski keramički materijal. Svojim dimenzijama i bogatstvom arheoloških nalaza izdvaja se pećina koju mještani nazivaju „Jerinin grad“.

Capture

 

Pećinski otvor se nalazi na zapadnoj, okomitoj, strani uskog kanjona, na oko 300 metara od kaptaže seoskog vodovoda. Radi se o impozantnom objektu dubine  50, širine  25 i visine od  oko 30 metara. Ulaz u pećinu, podzidan je moćnim kamenim zidom koji je u osnovi širok 1,60 metara a očuvan je u visini od oko 8,00 metara.  Zid je rađen od lomljenog i neobrađenog kamena spojenog krečnim malterom sa krupnijim rječnim agregatom. Od osnove ka vrhu zid se sužava i vjerovatno, na kruništu, nije bio širi od jednog metra.

Na najvisočijem i najdubljem dijelu pećine, 1987. godine, Polimski muzej u Beranama je sproveo sondažna arheološka istraživanja i sa dvije ispitne sonde istražio površinu od 20 kvadratnih metara. Na osnovu nađenog materijala bilo je jasno da je pećina nastanjena u eneolitu i bronzanom dobu a da je podzidana i korišćena kao svojevrsna utvrda  u rimskom periodu u drugoj polovini III i početkom IV vijeka naše ere. I pored relativno plitkog kulturnog sloja, prosječne debljine od 0,45 metara, nađeno je mnoštvo keramičkih fragmenata, koštanih i kremenih alatki , fragmenata rimske keramike, jedna krstasta fibula i jedan bronzani novčić Konstantina II.

Dubina kulturnog sloja i relativno mala korisna površina unutrašnjosti pećine, nesumljiv je pokazatelj da je sezonski korišćena, a tragovi povremenog  boravka ljudi postoje u svim ostalim pećinskim objektima i okapinama.

Poseban lokalitet predstavlja, relativno ravan i dominantan  plato, zvani „Torine“, koji se nalazi zapadno od ulaza u kanjon a neposredno ispod kamenih kosina brda Džilita i Stubice.  Plato je dug oko  150 metara,  nejednake je širine, koja varira  od 30 do 50 metara, a sa južne okomite strane podzidan je velikim kamenim blokovima. Dominantan položaj, lak pristup u lako branjivom  kanjonu bogatom vodom, idealni su  uslovili za formiranje naselja o čemu svjedoče mnogobrojni fragmenti keramike i kremeni odbitci nađeni na strminama i vododerinama ispod zaravnjenog platoa.

Polimski muzej u Beranama, u periodu od 03.09.do 12.09. 2007. godine, sproveo je „Sondažna arheološka istraživanja Radmanske klisure“ lokaliteta Torine. Sa 5 ispitnih sondi, dimenzija 4,00 x 2,00 metra i nekoliko proširenja, istražena je površinu od 62 m2.

 

Capture

Kulturni sloj, u svim ispitnim sondama, je relativno plitak i varira od 0,30 do 0,55 metara dubine. Čini ga mrka rastresita zemlja izmiješana sa mnoštvom sitnog i krupnijeg lomljenog kamena koji se osipao sa kamenitih platija na sjevernoj strani. Na samom platou nalaze se i veći kameni blokovi koji su tu dospjeli prilikom erozije i tehtonskih pomjeranja tla.

I pored velikog bogatstva arheološki pokretnog materijala (keramičkih fragmenata, kamenih i kremenih predmeta i alatki, koštanih oruđa i manjih alatki ) bilo je jasno da se radi o horizontalnoj stratigrafiji u kojoj je teško izdvojiti određene hronološke periode i faze naslojavanja.

Sve arheološke nalaze, u zavisnosti od materila od kojeg su rađeni, možemo podijeliti na: keramiku, kamene i koštane alatke i predmete od bronze.

Capture

I.Keramički materijal

U ispitnim sondama nađeno je na stotine keramičkih fragmenata od kojih je mnoštvo jako usitnjenih i amorfnih komada. Od izdvojenog materijala, više od 50%, pripada fragmentima posuda grube fakture, rađene od slabo prečišćene zemlje, braon do crvenomrke boje pečenja. Uglavnom se radi o velikim loncima ovalnog ili jajolikog oblika sa neznatno naglašenim obodom. Na trbušastom dijelu, po pravili, nalaze se dvije trakaste ili zaobljene, vertikalno postavljene, drške.  U više slučajeva zaravnjeni obod je ukrašen otiscima noktiju a ispod oboda se nalazi plastična traka ukrašena na isti način .Manju grupu predstavljaju  fragmenti fino obrađenih i glačanih keramičkih posuda koje tipološki pripadaju  dubokim zaobljenim pitosima, bikoničnim lonacima ili dubokim zdjelama sa visokim cilindričnim vratom, šoljama i koničnim zdjelama. Po pravilu, posude su rađene od dobro pročišćene zemlje, mrke boje pečenja do oker crvene. Sve površine su priglačane ili  fino glačane do primjeraka sa visokim sjajem a pojedini fragmenti su ukrašeni snopovima širokih i plitkih kanelura. U jednom slučaju (Sonda III) nađen je lonac, porozne fakture, ukrašen urezanim linijama i češljastim ornamentom. Pojedini fragmenti oboda zdjela ukrašeni su fasetiranjem, tzv. horizontalnim turbanom. Na prvi pogled bez dublje analize, keramički materijal pripada eneolitu, dijelom finalnom bronzanom dobu a pojedini gleđosani fragmenti pripadaju rimskom periodu (druga polovina III i IV vijek)

Eneolitu i Ranom bronzanom dobu pripadaju fragmenti koničnih i bikoničnih lonaca sa visokim cilindričnim vratom i neznatno razvraćenim obodom. Po pravilu imaju dvije naspramno postavljene, široke, trakaste  drške koje polaze sa oboda i završavaju se na gornjem konusu ili ramenu. U finu keramiku spadaju i fragmenti  dubokih zdjela, fine fakture sa trakastom drškom koja polazi neposredno ispod oboda i završava se na prelazu donjeg u gornji konus ili na gornjem konusu. Pojedini fragmenti su ukrašeni plitkim kanelurama.

Finalnom i Poznom bronzanom dobu pripadaju fragmenti zdjela sa fasetiranim obodom, duboki tanjiri ili zdjele sa zadebljanim i naglašenim konusom, zaobljene trakaste drške velikih pitosa, koljenaste drške, drške koje su ukrašene bradavičastim ispupčenjem ili se završavaju visokim dugmetastim ukrasom. Ovom periodu pripadaju i vretenasti keramički predmet koji vjerovatno predstavljaju dio  kalupa, usadnika nekog oruđa ili oružja (recimo tulac za koplje).

Antičkom periodu pripadaju fragmenti sa gleđosanim površinama, višestruko profilisani obodi lonaca i rijetki fragmenti provincijske „terra sigilate“.

  1. Kameni materijal

Kameni materijal obuhvata predmete od glačanog ili priglačanog kamena i oruđa od okresanog kremena.

U glačane predmete spadaju fragmenti kamenih žrvnjeva, tačnije nakovanja, rađeni od krupnozrnog kamena sa okresanim bočnim stranama i konkavnom, fino uglačanom, gornjom površinom. U ovu grupu spadaju ručne alatke, t.z.v. perkuteri rađeni od istog ili sličnog kamena i male nepravilne kamene gladilice rađene od plavičasto-mrkog sitnozrnog kamena Nađeno je i nekoliko bruseva sa jasnim kanalima za oštrenje koštanih a moguće i bronzanih alatki

Pojava žrvnjeva, u velikom broju, i perkutera ukazuje samo na neolotske tradicije koje su evidentne u eneolitu i gotovo u cijelom bronzanom dobu.

Kremeni materijal je zastupljen sa velikim brojem  alatki rađenih od rođnaca različitih boja koja se kreće od bijele i med do sivozelenkaste i mrke boje. Pored amorfnih odbitaka jasno se izdvajaju nožići na lameli dugi i do o,10m strugači na lameli, pravilni  šiljci ili probadači karakteristični za bronzano doba i dvije kremene, fino retuširane strelice .

Capture

III. Predmeti od kosti

Treba istaći da je lokalitet Torine karakterističan po nalazu velikog broja koštanih predmeta. Manje alatke, kao što su šila probojci i igle, rađeni su od cijepljenih komada dugih životinjskih kostiju koji su glačanjem dovedeni do željene forme Pored nekoliko cijelih alatki nađeno je i mnoštvo djelova polomljenih vrhova, tijela igala, širokih šila i gladilica.

Posebnu grupu koštanih predmeta predstavljaju oruđa ili oružja rađena od parošaka jelenskih rogova Parošci jelenskih rogova dugi od 0,10 do 0,20 m,  grubom obradom su, na širem kraju, prilagođeni za učvršćivanje u odgovarajuće držanje (formiranjem otvora ili tesanjem bočnih strana), dok je vrh glačanjem ili kosim zasijecanjem formiran kao odgovarajuća oštrica.

Capture

  1. Predmeti od bronze

Već smo napomenuli da je u keramičkom materijalu izdvojeno desetak vretenastih predmeta za koje neki itraživači smatraju da se radi o jednoj vrsti vretenastih idola Mišljenja smo, sudeći po velikom broju fragmenata, da se ipak radi o jednom dijelu kalupa u kojem su livena koplja ili neki drugi predmeti. Naime, vretenasti dio predmeta, ili jedan njegov konus je pažljivo obrađen i sa zaobljenim vrhom, dok je drugi kraj dosta grub i na njemu su vidljivi grubi otisci prstiju. Fragmentovani su polomljeni na prelazu ili spoju ova dva konusa što jasno asocira da je dio koji nedostaje zalomljen u metalnom odlivku a potom odgovarajućom alatkom uklonjen.

Capture

Prilikom istraživanja nađena je jedna bronzana igla sa polomljenom ušicom. Ušice igle su grubo urađene ili prosječene oštrom alatkom zato je i polomljen gornji kraj. Nedostatak drugih predmeta od bakra ili bronze lako je objasniti. Pošto se radi o rijetkoj sirovini, svi veći predmeti su čuvani i ponovo topljeni a njihovi nalazi su pojedinačni ili se nalaze u okviru ostava nađenih na pojedinim lokalitetima.

Ovim radom, bez dublje tipološke analize nađenog materijala, htjeli smo da ukažemo na raznovrsnost materijala koji pripada širokoj regiji, od centralnog Balkana do Jadrana. Međutim sa sigurnošću možemo tvrditi da se radi o lokalitetu sa osobenim keramičkim materijalom nastalom sažimanjem pozno vinčanskih odlika i nakovanske kulturne grupe. U apsolutnoj hronologiji možemo reći da pripada periodu od 3.300 do 1.600 godine p. n.e.

Bogatstvo i raznovrsnost pronađenog arheološkog materijala, na relativno malom prostoru, pobuđuju posebnu pažnju i potrebu da se kompletan lokalitet istraži i prezentuje široj naučnoj javnosti. Možemo istaći da se radi o lokalitetu koji će dati nove podatke o naseljavanju i kulturama bakarnog i bronzanog doba koje pokrivaju prostor sjeverozapada Crne Gore i Polimlja kao posebne makro cjeline.

Capture

 

Komentariši