ZAŠTITNA ARHEOLOŠKA ISTRAŽIVANJA

RIBARSKA ULICA  PLAV

Na raskrsnici  koju formira Ribarska ulica i nova u izgradnji  Plav – Vojno selo, a neposredno ispred zgrade Centra Bezbjednosti u Plavu, devastirano je nekoliko skeletnih ostataka sahranjenih pokojnika. Na trasi novog puta, prilikom iskopa kanala za polaganje instalacija u osi zahvata trotoara, mašinski je prokopan kanal, dužine 5,50 i dubine od oko 1,50 metara. Na ovom potesu, neposredno ispod šljunkovitog naboja starog puta, u profilu se uočavaju grobne rake ispunjene mrkom rastresitom zemljom. U profilu se vide i oštećeni osteološki ostaci sahranjenih pokojnika. U odbačenoj zemlji, pored objekta stare bolnice, sakupljeno je mnoštvo fragmentovanih ljudskih kostiju. Očigledno je bilo da se radi o nekropoli koja je oštećena i ugrožena daljim radovima na putu.

Ribarska ulica se nalazi na južnoj strani grada, i spušta se gotovo do samog jezerskog blata. Tu na zadnjoj jezerskoj terasi ukršta se sa novom obilaznicom koja obodom jezerskog blata vodi do Vojnog sela.

Na ovom zaravnjenom platou, prilikom izgradnje zgrade Medicinskog centra, uništeni su arhitektonski ostaci jedne trobrodne bazilike, za koju P. Mijović smatra da pripada rimskom periodu. Treba istaći da se na ovoj lokaciji nalazilo srednjevjekovno selo Ribari koje se pominje u Dečanskim hrisovuljama. Po pričanju mještana, na prostoru raskrsnice i medicinskog centra, nalazila se nekropola sa velikim kamenim pločama koje su se vidjele nad zemljom. Prilikom izgradnje stare ribarske ulice, i zgrade bolnice, ove kamene ploče su uklonjene.

Odlučili smo da na dijelu putnog pravca otvorimo  ispitni prostor dužine 11,70 i prosječne širine 3,50 metara. Ispitni prostor je uslovljen  pravcem pružanja puta. Treba istaći da ispitni prostor prati jednu traku puta i jugozapadni ivičnjak, jer nijesmo u mogućnosti da obustavimo saobraćaj i radove na preostalom dijelu ulice. Ispitni prostor smo obeležili kao Sektor I, jer postoji mogućnost daljih arheoloških istraživanja na ovom potezu.

Zona istraživanja je prostor ulice Ribarske, mjesta koje se kao selo pominje još u srednjem vijeku (Dečanske hrisovulje). Pominje se kao jedno od sela na Plavskom jezeru koje je imalo pravo izlova ribe za pojedine manastire.

Na osnovu podataka znamo da je prilikom izgradnje stare bolnice u Plavu, uništena jedna trobrodna bazilika, za koju je P.Mijović mislio da pripada rimskom periodu. Imajući u vidu da se zona istraživanja nalazi u neposrednoj okolini ovog objekta, sa sigurnošću možemo reći da se radi o srednjevjekovnoj crkvi oko koje je formirana nekropola. Po kazivanju mještana, nekropola se prostirala uz Ribarsku ulicu i do podnožja brijega, na približnoj površini od oko jednog hektara. Prilikom izgradnje Ribarske ulice, kanalizacionog sistema i Medicinskog centra, nekropola je djelimično uništena, a kamene ploče sa površine uklonjene.

Već u prvim otkopnim slojevima otkrili smo nekoliko velikih nadgrobnih ploča, tipa amorfnog stećka, koje su bile površinsko obeležje grobova.

Na relativno malom ispitnom prostoru otkriveno je oko 39 grobnih cjelina ne računajući dislocirane skeletne ostatke u  grobnim rakama. U pojedinim grobnim rakama vršeno je sukcesivno sahranjivanje pripadnika jedne porodice, pa su kosti starije sahranjenih pokojnika uklanjane i ređane više glave ili duž bočnih strana sahranjenog pokojnika. Svi otkriveni pokojnici sahranjeni su u opruženom stavu, sa rukama položenim u predjelu grudi ili karlice. Orijentacija sahranjenih pokojnika je tipično hrišćanska, zapad – istok, sa glavom na zapadnoj strani. Sahranjivanje je vršeno polaganjem pokojnika u raku, pa se može reći da se radi o slobodno ukopanim pokojnicima. Grobne konstrukcije nijesu postojale, a svega u nekoliko slučajeva grobna raka je definisanja sa nekoliko kamenih blokova postavljenim na obodu rake.

Na istraženom dijelu nekropole nađeni su skeletni ostaci sahranjenih pokojnika različite starosne dobi. Konstatovan su dva horizonta sahranjivanja.

U prvom nivou izvršenih sahrana, gdje su pokojnici ukopavani u mrku rastresitu zemlju, do dibine od oko 0,90 metara, nađeno je oko 30-tak grobova. Veoma mali broj, oko 9, ukopan je u žutu glinastu zemlju, do dubine od oko 1,10 metara. Nažalost, u grobovima nije bilo pokretnog materijala ili priloga na osnovu kojih bi mogli i hronološki da ih izdvojimo. Poznato je da hrišćanska crkva ukida običaje da se uz pokojnika prilažu određeni grobni prilozi jer je to bio paganski običaj. U svega jednom slučaju nađena su dva mala bronzana kalotasta dugmeta. Radi se o dugmadima košulje koja nijesu hronološki osjetljiva za datovanje jer se javljaju od XIV do XVII vijeka.

Treba istaći da se u donjim otkopnim slojevima (5-7) pojavljuje keramički materijal koji pripada praistorijkim periodima. Radi se o materijalu koji pripada bronzanom dobu, uslovno od 1.800 do 800 godine prije nove ere. Nađeni su fragmentui keramičkih posuda finije i grube fakture.

Veći broj nađenih keramičkih fragmenata pripada sudovima grube fakture, rađeni od zemlje sa primjesama pijaska, tamnocrvene i mrke boje pečenja. Po pravilu, unutrašnje površine su ravne i fino obrađene dok su spoljašnje grube ili čak namjerno ogrubljivane. Na prelomu ova keramika je sa unutrašnje strane mrke boje, dok je spoljašnja crvene i tamnocrvene boje pečenja. Finije posude su rađene od zemlje sa primjesama sitnog pijeska, ili bez njega, sa brižljivo obrađenim i glačanim površinama, bez sjaja, tamnocrvene i mrke boje pečenja.

U sloju je nađen jedan fragment posude koja bi mogla pripadati starijim kulturnim grupama, tačnije starčevačkoj kulturnoj grupi ili neolitu. Radi se o fragmetnu trbuha suda, rađenog od fino prečišćene zemlje, porozne fakture, sa unutrašnje strane mrke a spolja oker crvene boje pečenja. Unutrašnja strana posude fino je obrađena i gotovo glatka, dok je spoljašnja gruba i ukrašena vodoravnim nizovima ukrasa izvedenim štipanjem ili utiskivanjem noktiju.

Imajući u vidu da su na prostoru Plava i plavske kotline po prvi put vršena arheološka istraživanja, treba planirati nastavak radova na prostoru nekadašnjeg srednjevjekovnog sela Ribari. Ova istraživanja su pokazala da je ovaj potes bio naseljen i u praistoriji, pa se samim tim otvara novo poglavlje kulturnog razvoja ovoga kraja.